zondag 23 oktober 2011

Nachtarbeid heeft ernstige veiligheidsrisico's

Het werken in ploegendienst en vooral in roosters met nachtdiensten beschouwt FNV Bondgenoten als een bezwarende arbeidsomstandigheid welke belangrijke veiligheid en gezondheidsrisico's veroorzaakt
(Een Wordversie van dit artikel kunt U hier downloaden)

De veiligheidsrisico's hangen direct samen met afnemende alertheid door vermoeidheid.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat vermoeidheid fundamenteel een biologisch/lichamelijk probleem is. Vermoeidheid en verminderde alertheid bij ploegendienstwerkers is een direct en onomkeerbaar gevolg van een lichamelijk proces, waar de werknemer zelf nauwelijks invloed op uit kan oefenen. Slaperigheid dwingt zich met andere woorden op. Een mens kan stoppen met eten en drinken tot de door erop volgt, maar stoppen met slapen is fysiologisch gezien niet mogelijk.

Er zijn meerdere factoren die de vermoeidheid en bijbehorende slaperigheid bij ploegendienstwerkers veroorzaken.

De belangrijkste factor is het tegennatuurlijke levensritme van de ploegenwerker. Men is actief tijdens de nacht, waarin het lichaam eigenlijk in een ruststand staat. Terwijl er geslapen moet worden terwijl de lichamelijke processen juist weer allemaal op starten en "aan" staan.
Ook de wisselingen in het rooster veroorzaakt een onregelmatig slaappatroon waardoor de kwaliteit van de rust afneemt. Het is dus niet alleen de nachtdienst, maar ook de afwisseling van ochtend, middag en nachtdiensten die vermoeidheid veroorzaken.
Ploegendienstwerkers slapen over het algemeen te kort, maar de kwaliteit van de slaap is ook aantoonbaar minder.

Vermoeidheid wordt vaak gezien als een geestelijke staat van zijn (ik voel me moe). Maar door vermoeidheid neemt de coördinatie en reactiesnelheid aantoonbaar af. De fysieke staat van zijn uit zich in een verminderd bewustzijn van de omgeving. Men is minder in staat om logisch na te denken, complexe situaties in te schatten, beslissingen te nemen en te communiceren. Opgebouwde vermoeidheid als gevolg van ploegendienst veroorzaakt met andere woorden veiligheidsrisico's tijdens en vlak na de (nacht)dienst.

Er is veel kennis aanwezig van de wijze waarop vermoeidheid zicht uit. Helaas kan vermoeidheid niet in het bloed of urine worden aangetoond, maar er zijn simpele testen die de GEVOLGEN van vermoeidheid in beeld brengen. Vermoeidheid leidt immers tot afnemende alertheid en alertheid kunnen we goed testen.

Een alertheidtest bestaat bijvoorbeeld uit een softwareprogramma dat het beeldscherm in tweeën deelt. Tijdens de test verschijnt er links of rechts een lichtpunt. Alleen als er in de rechterhelft een punt verschijnt moet de testpersoon op de muis klikken. De test levert twee belangrijke gegevens op als maat voor alertheid. Namelijk het aantal keren dat er fout wordt geklikt (als het lichtpuntje links verschijnt) en de snelheid waarmee geklikt wordt als het punt op de goede rechterhelft verschijnt.

Grote groepen ploegenwerkers zijn op deze wijze onderzocht. Hun alertheid is vergeleken met de testresultaten van personen die alcohol gedronken hebben. Uit onderzoek blijkt dan dat ploegenwerkers die meer dan 17 uur achter elkaar wakker zijn een alertheid hebben die vergeleken kan worden met de alertheid van iemand die (wettelijk maximaal toegestane) 0.5 promillage alcohol in zijn bloed heeft. 17 uur wakker zijn is geen uitzondering in ploegendienst. Dit effect treed onmiddellijk op. Al na de eerste nachtdienst. De gemeten alertheid neemt alleen maar af naarmate er meer nachten achter elkaar worden gewerkt.

In een ander onderzoek is gemeten hoeveel fouten en ongelukken er plaatsvinden tijdens de verschillende soorten diensten. Daaruit blijkt dat er tijdens de nachtdienst 32% meer risico is ten opzichte van de ochtend dienst. Ook hier blijkt het risico toe te nemen naarmate er meer nachten achter elkaar worden gewerkt.

Ook is het mogelijk om de alertheid te meten door ploegenwerkers te vragen hoe vermoeid ze zijn. Hier treedt echter ook een vertroebelend psychologisch proces op. Het zelfbeeld van de eigen vermoeidheid komt niet altijd goed overeen met de gemeten alertheid. Te vergelijken met de chauffeur die na enkele biertjes nog best vind dat hij naar huis kan rijden.

Samenvattend kan op basis van wetenschappelijk onderzoek de veiligheidsrisico's verbonden aan het werken in nachtdienst overtuigend bewezen worden. Veiligheid is in zowel het belang van de werknemer als de werkgever. Fouten kunnen immers ook leiden tot kwaliteitsvermindering van de productie. Het is van groot belang dit risico te erkennen en te onderzoek door bijvoorbeeld de verplichte RI&E. En veiligheid is ook een persoonlijk en maatschappelijk belang. Veel ploegenwerknemers stappen met een verlaagde alertheid als gevolg slaperigheid na de nachtdienst inde auto om naar huis te rijden.

Er zijn verschillende manieren om het veiligheidsrisico van de nachtdienst te beheersen of zelfs te beperken.
1. begin met het meten van de alertheid. Er is slimme software beschikbaar die de afname van de alertheid tijdens de nachtdienst voorspelt.

 2. neem maatregelen om de alertheid tijdens de nachtdienst te verbeteren. Er zijn diverse mogelijkheden:
  • creëer de mogelijkheid EN de cultuur om tijdens de nachtdienst een korte powernap te nemen. Een korte slaap (niet langer dan 20 minuten) verhoogd de alertheid aanzienlijk. Richt daarvoor een aparte ruimte in en een goede slaapvoorziening en geeft toestemming om onder werktijd te slapen. Maak vooral duidelijk dat dit in het belang van de veiligheid is en dus juist een goede strategie die door het bedrijf gewaardeerd wordt. 
  • geef voorlichting en biedt mogelijkheden voor aangepaste voeding tijdens de nachtdienst. Uit onderzoek blijkt dat een andere samenstelling van de voeding TIJDENS de nachtdienst (meer eiwitten, minder koolhydraten en een andere planning wanneer je wat eet) de alertheid aanzienlijk, tot wel 25% kan verbeteren. 
  • verbeter de arbeidsomstandigheden waaronder gewerkt wordt. Denk aan het klimaat maar ook de werkdruk. Voorkom dat bovenop de bezwaren arbeidsomstandigheid NACHTDIENST andere belasting wordt gestapeld. 
  • vermijd overwerk. Overwerken in ploegendiensten met nachtarbeid versterkt de kans op vermoeidheid en daarmee samenhangende veiligheidsrisico's. 
  • probeer het aandeel nachtarbeid in roosters terug te dringen. Analyseer of alle werkzaamheden tijdens de nacht wel nodig zijn. 
  • zorg voor een optimale bezetting tijdens de nacht. Hoewel paradoxaal, is het wellicht verstandig om met meer mensen tijdens de nacht te werken. Zodoende ontstaat ruimte voor extra rust, maar ook extra toezicht en ondersteuning bij het voorkomen van fouten en ongevallen. 
3. Hou het bestaande veiligheidsprotocol bij fouten en ongevallen tegen het licht. Er zijn nauwelijks voorbeelden van bedrijven die hun bestaande protocol aanpassen op de bijzondere arbeidsomstandigheden tijdens de nachtdienst. Bedrijfsongevallen met rampzalige gevolgen worden in verband gebracht met vermoeidheid als gevolg van nachtdiensten. Het ongeval met de kerncentrale in Chernobyl vond bijvoorbeeld plaats om 01:23 uur.

 4, Verbeter de mogelijkheden om middels bedrijfsvervoer na de nachtdienst naar huis te vertrekken. Uit onderzoek blijkt dat nachtwerkers die na de nachtdienst naar huis rijden een grotere kans lopen op ongelukken als gevolg van vermoeidheid.

Uitgebreide documentatie kunt u vinden in onze publicatie Licht op de Nacht.
(Downloaden op FNV Bondgenoten)

Geen opmerkingen:

Een reactie posten